Bulundukları bölgede çevreye, ekonomiye ve topluma zarar veren istilacı türlere dikkat çekmek amacıyla her yıl 28 Şubat-4 Mart tarihleri arası “İstilacı Türler Haftası” kapsamında çeşitli etkinlikler düzenleniyor. Bu yıl “Eylem, Yenilik ve Sosyal Yardım” temasıyla gerçekleşen etkinliklerle istilacı türler ile ilgili farkındalık oluşturuluyor. Ege Üniversitesi Çevre Sorunları Uygulama ve Araştırma Merkezi Müdürü Prof. Dr. Dinçer Ayaz, istilacı türlerin ekosistemler ve ekonomiler üzerinde belirgin olumsuz etkileri olduğunu ve bu etkilerin iklim değişikliği ile daha da kötüleşebileceğini söyledi.
İstilacı türlerin tanımını yapan Prof. Dr. Ayaz, “İstilacı türler, bir bölgeye getirilen ve çevreye, ekonomiye veya topluma zarar veren bitkiler, hayvanlar, böcekler ve patojenlerdir. İstilacı türler, vahşi hayvan ve bitki yaşamımızın hayatta kalmasına yönelik en büyük tehditlerinden biri olarak kabul edilir. Bu türler genellikle tesadüfen gelir ve doğal yırtıcıların yokluğunda oluşur. Sonuç olarak bu türler, yerli türleri ve ekosistemlerini öldürür, kalabalıklaştırır ve harap eder. Yerli olmayan türler, dünyanın farklı bir bölgesinden geldikleri için otomatik olarak istilacı türler olarak kabul edilmezler ayrıca olumsuz çevresel, ekonomik veya sosyal etkilere neden olmaları gerekir” dedi.
“Zarar verdikleri alan yelpazesi geniş”
İstilacı türlerin çevreye ve insana etkilerinden bahseden Prof. Dr. Ayaz, “İstilacı türlerin doğrudan ekonomik etkileri; mekanik, kimyasal ve biyolojik yönetim maliyetlerini, araştırma ve izleme programlarını, azalan mahsul verimini, iş kayıplarını, altyapıya verilen zararı ve uluslararası ticarete olan etkileri içerir. İstilacı türlerin dolaylı ekonomik etkilerini ölçmek çok daha zor olabilir. Buna örnek olarak artan sel, iklim değişikliğine karşı direncin azalması, azalan biyoçeşitlilik, azalan kaynak üretimi, turizm ve rekreasyon üzerindeki etkiler ve azalan mülk değerleri verilebilir. İstilacı türlerin çeşitli zararları vardır. Bir peyzajdaki tür kompozisyonunu ve çeşitliliğini değiştirerek ekosistemin işleyişini değiştirir. Değerli sosyo-ekonomik ve ekolojik faydalar sağlayan bitki ve ağaçları öldürür. Risk altındaki türleri yaralayıp, parazitlerle enfekte eder veya öldürür. İstilacı türleri yönetmek için çalışan tüm kişi ve kurumlara önemli bir mali yük getirir. Yalnızca bir coğrafi konumda bulunan (endemik) tür popülasyonlarını ortadan kaldırır veya büyük ölçüde azaltır. Arzu edilen yerli türleri yok ederek biyoçeşitliliği azaltır. Risk altındaki türlerin hayatta kalmak için ihtiyaç duyduğu kritik habitatları azaltır” diye konuştu.
İstilacı canlı gruplarından örnekler veren Prof. Dr. Ayaz, “İstilacı balıklar ve omurgasız türleri, besin ağı yapılarını önemli ölçüde değiştirerek, yerel türler için mevcut olan besinleri azaltabilir. Sonuç olarak, doğrudan rekabet, yerli türlerde nüfus azalmasına ve biyolojik çeşitlilik kaybına yol açar. İstilacı bitkiler, küresel ticaret, insan ve hayvan taşımacılığı ve bahçecilik ile yayılan zararlı yerli olmayan ağaçlar, çalılar ve otsu bitkilerdir. Ormanları istila eder ve ekosistemlerin işleyişi, doğal bitki örtüsü ve doğal vahşi yaşam üzerinde olumsuz etkileri olabilecek yerel bitkilerin büyümesini engellerler. İstilacı bitkiler ayrıca hızlı yayılma, mahsul ve orman bitkileriyle rekabet etme ve toprak kalitesini bozma yetenekleri nedeniyle tarım için tehdit oluşturmaktadır. İstilacı kara hayvanları ve omurgasızlar, hastalık yayma, yerli türleri avlama veya onlarla rekabet etme, hibritleşme, bitki örtüsü büyümesi ve toprak kalitesi gibi diğer önemli doğal sistemleri değiştirme yetenekleri nedeniyle karasal ekosistemler için önemli bir tehdit oluşturmaktadır. İstilacı hayvanlar ve omurgasızlar biyolojik çeşitlilik kaybını hızlandırabilir ve doğal ekolojik toplulukların sağlığını etkileyerek bozulmalara neden olabilir. İstilacı su bitkileri, küçük akarsulardan büyük göllere kadar tüm su kütleleri için ciddi tehditler oluşturur. Bunlar, güneş ışığını ve yerli bitkilerin büyümesini engelleyen yoğun bitki örtüleri oluşturur. Bu durum, yerli bitkileri besleyen doğal vahşi yaşam popülasyonlarını olumsuz etkileyebilir” dedi.
İnsan faaliyetleri istilacı sucul türlerin yayılmasının birincil nedeni
İstilacı türlerin nasıl yayıldıkları sorusuna açıklık getiren Ayaz, “İstilacı türlerin insan faaliyetleri de dahil olmak üzere birçok yayılma yolu vardır. Örneğin, yabancı ot tohumları çamurlu botlar veya araçlar üzerinde toprakta kolayca hareket eder. Suda yaşayan istilacılar, eğlence amaçlı deniz taşıtları ve teçhizatları üzerinde yer değiştirebilir ve karada uzun mesafeler kat edebilir. Bazı istilacı bitkiler oldukça çekicidir ve fidanlıklarda süs bitkisi olarak satılmaktadır. İstilacı böcekler saksı karışımlarında veya ham ahşap ürünlerinden yapılmış ev dekorlarında saklanabilirler. Birçok istilacı orman zararlısı, kesilmiş yakacak odun, paletler veya masif ahşap ambalaj malzemelerinin içinde veya üzerinde hareket edebilir. İnsan faaliyetleri, istilacı sucul türlerin yayılmasının birincil nedenidir. Uygun olmayan ekipman temizliği ve balıkların yasadışı hareketi, izole su sistemlerinin istilasını mümkün kılmıştır. İstilacı türler ve iklim değişikliği, Binyıl Ekosistem Değerlendirmesi tarafından tanımlanan antropojenik küresel değişimin en belirgin biçimlerinden ikisidir. İstilacı türlerin ekosistemler ve ekonomiler üzerinde belirgin olumsuz etkileri vardır ve bu etkiler iklim değişikliği ile daha da kötüleşebilir. Ancak istilacı türlerin ve istila edilen ekosistemlerin çoğu için bu etkileşimin sonuçları bilinmiyor” diye konuştu.
İstilacı türlerin yayılımını önlemde herkese görev düştüğünü belirten Prof. Dr. Ayaz, “İnsan kaynaklı yayılmanın yollarının farkında olmak, zararlı istilacı türlerin kazara taşınması riskini azaltmamıza yardımcı olabilir. Eşyalarımızı nasıl inceleyip temizleyeceğimizi öğrenerek ve satın aldığımız şeyin kaynağını bilerek, sevdiğimiz topraklara ve sulara zarar verebilecek bir şeyi kazara yayma şansını azaltmaya başlayabiliriz. İstilacı türlerin yönetiminde herkes rol oynayabilir. İnvaziv türler hakkında bilgi edinerek, doğa yürüyüşlerinde bu türlerin belirtilerini arayarak, şüpheli böcek ve hastalıkları bildirerek, bu konuda gönüllü olarak ve yerli türleri tercih ederek bu sürece hepimiz katkıda bulunabiliriz” diyerek sözlerini noktaladı.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
