Ege Üniversitesi (EÜ) Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü tarafından Meslek Söyleşileri kapsamında “Türk Kaynaklarına Nazaran 1916 Türkistan İsyanı (Mukayeseli Çalışma)” söyleşisi düzenlendi. Çevrimiçi olarak düzenlenen aktifliğin moderatörlüğünü EÜ Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü Türk Lisanı ve Lehçeleri Anabilim Kolu öğretim üyesi Doç. Dr. İbrahim Şahin yaptı. Söyleşiye konuşmacı olarak Türkiye- Kırgızistan Manas Üniversitesi Uzaktan Eğitim Araştırma ve Uygulama Merkez Lideri Yrd. Doç. Dr. Roza Abdykulova katıldı.
Söyleşide, Yrd. Doç. Dr. Roza Abdykulova, Temmuz 1916-Şubat 1917 tarihleri ortasında Çarlık idaresinin baskıcı uygulamalarına karşı yaşanan ve Rus ordusu tarafından kanlı bir formda bastırılıp, binlerce Kazak ve Kırgız’ın göçe zorlayan Türkistan İsyanı ile ilgili bilgiler paylaştı.
Ulu Türkistan ismi verilen bölgenin 19. yüzyılın ikinci yarısında Rusya İmparatorluğu tarafından coğrafik isimden daha çok siyasi bir isimlendirme haline dönüştüğünü söyleyen Yrd. Doç. Dr. Abdykulov, “Ulu Türkistan bölgesinin büyük kısmı Rusya İmparatorluğu işgali altına giriyor. Hokand Hanlığı, Hive Hanlığı ve Buhara Buyrukluğu yeniliyor. Doğu Türkistan dediğimiz Kaşgar Hanlığı, Çin işgali altına giriyor. Böylelikle tarihte bildiğimiz Türkistan coğrafik isimden siyasi isimlendirmeye (politonim) girmştir. Bu işgali sonrası birinci büyük olay olarak gördüğümüz 1916 Türkistan isyanıdır. İsmi geçen isyanın ortaya çıkmasına Rusya İmparatorluğunun Ruslaştırma siyaseti, verimli olan toprakların yerlilerden alınması üzere hem siyasi hem ekonomik sebepler neden olmuştur. Yerliler için bu durumun dayanılmaz hale gelmesi Türkistan isyanını ortaya çıkarmıştır” dedi
En değerli kaynak “Asya’da Beş Türk”
İsyana dair birçok araştırmanın olduğundan fakat en değerli çalışmanın “Asya’da Beş Türk” yapıtı olduğunu söyleyen Yrd. Doç. Dr. Abdykulova, “Bu eser, I. Dünya Savaşı öncesi Osmanlı beş Türk’ün Orta Asya’ya gelmesiyle ilgili. Bu beş Osmanlı Türk’ünden biri olan Adil Hikmet Beyefendi, döndükten sonra Türkistan halkının toplumsal, siyasal ve ekonomik taraflarını seyahatnamesinde yazmıştır. Bu seyahatnameyi de büyük kaynak olarak ele alabiliriz. Bu yapıttan Zeki Velidi Togan’ın yapıtlarında de bahsedilmektedir” diye konuştu. 1916 Türkistan İsyanı, Türk dünyasının bilhassa Türkistan ahalisinin en çok insan kaybı olan iki olayından birisidir. İsyanın sonucunun günümüzde kimi yapamadığımız işlere sebep olmuş olabileceğini düşünüyorum. Şayet 1916 isyanı olmasaydı günümüzde ne olacaktı, 1916 isyanı olmasaydı neler olurdu diye düşünmüyor değilim” dedi.
Kaynak: (BHA) – Beyaz Haber Ajansı
